Chrystian IV Oldenburg (1577–1648)

Król Danii i Norwegii (1588–1648)

Chrystian IV, mal. P. Isaacsz, ok. 1611–1616 (Det
Nationalhistoriske Museum Frederiksborg Slot)
(Wikimedia Commons)

Chrystian IV, z dynastii Oldenburgów, duń. Christian 4. (1577–1648) – król Danii i Norwegii (1588–1648). Urodzony 12 kwietnia 1577 r. na zamku Frederiksborg, jako najstarszy syn króla Danii i Norwegii Fryderyka II Oldenburga (1534–1588) i Zofii meklemburskiej (1557–1631). Ojciec Fryderyka III (1609–1670).

Życiorys

Pierwsze dwa lata życia Chrystian spędził w Meklemburgii na dworze rodziców matki, Zofii meklemburskiej. W wieku trzech lat, w 1580 r. został wybrany przez swego ojca, Fryderyka II, następcą tronu. Warunkiem było podpisanie przed wstąpieniem na tron haandfæstning[1], a dokument ten mógł podpisać jedynie jako osoba pełnoletnia. Stało się to aktualne po śmierci Fryderyka II w 1588 r., kiedy następca tronu miał 11 lat. W jego imieniu, aż do osiągnięcia pełnoletności, władzę sprawowała rada regencyjna złożona z czterech członków Rady Państwa (Rigsraadet) z kanclerzem Nielsem Kaasem na czele, a po jego śmierci w 1594 r. Jørgenem Ottesenem Rosenkrantzem.

Po ukończeniu 18. roku życia w 1595 r. Chrystian został uznany przez Radę pełnoletnim i 17 sierpnia 1596 r. podpisał przedłożony mu haandfæstning. Wkrótce potem, 17 sierpnia 1596 r. w kopenhaskiej katedrze Vor Fru Kirke odbyła się ceremonia koronacji na króla Danii i Norwegii, a następnie na ulicach Kopenhagi bogate uroczystości.

Zmarł 28 lutego 1648 r. na zamku Rosenborg w Kopenhadze. Został pochowany w katedrze w Roskilde.

Rodzina i potomstwo

27 listopada 1597 r. poślubił na zamku Haderslevhus Annę Katarzynę brandenburską (1575–1612), córkę elektora brandenburskiego Joachima Fryderyka Hohenzollerna (1546–1608). Z tego małżeństwa pochodziło sześcioro dzieci:

- Fryderyk (ur. i zm. 1599);

- Chrystian (1603–1647), następca tronu, zmarł w 1647 r.;

- Zofia (ur. i zm. 1605);

- Elżbieta (1606–1608);

- Fryderyk III (1609–1670), król Danii i Norwegii (1648–1670);

- Ulryk (1611–1633), administrator biskupstwa Schwerinu (1624–1629).

W latach 1615–1628 związek morganatyczny z Kirsten Munk (1598–1658):

- dwoje dzieci zmarłych po porodzie w 1615 i 1617 r.;

- Anna Katarzyna (Anne Cathrine) (1618–1633);

- Zofia Elżbieta (Sophie Elisabeth) (1619–1657);

- Eleonora Krystyna (Leonora Christina) (1621–1698);

- Waldemar Chrystian (Valdemar Christian) (1622–1656);

- Elżbieta Augusta (Elisabeth Augusta) (1623–1677);

- Fryderyk Chrystian (Frederik Christian) (1625–1627);

- Chrystiana (Christiane) (1626–1670);

- Jadwiga (Hedevig) (1626–1678);

- Maria Katarzyna (Maria Cathrine) (ur. i zm. 1628);

- Dorota Elżbieta (Dorothea Elisabeth) (1629–1687).

Miał także kilkoro dzieci ze związków pozamałżeńskich.

Ze związku z Kirsten Madsdatter (zm. 1613):

- Christian Ulrik Gyldenløve (1611–1640), oficer i dyplomata.

Ze związku z Karen Andersdatter (zm. 1673):

- Dorothea Elisabeth Gyldenløve (1613–1615);

- Hans Ulrik Gyldenløve (1615–1645).

Ze związku z Vibeke Kruse (1609–1648):

- Ulrik Christian Gyldenløve (1630–1658);

- Elisabeth Sofie Gyldenløve (1633–1654).

---

[1] Haandfæstning (håndfæstning) – pisemne poręczenie poważnie ograniczajęce władzę królewską w Danii, zobowiązujące wstępującego na tron pochodzącego z wyboru króla do przestrzegania praw i przywilejów poddanych. Po raz pierwszy do wydania aktu został zmuszony w 1282 r. przez możnych Eryk V Klipping. Ostatni taki akt został podpisany w 1648 r. przez Fryderyka III. W 1660 r. w Danii zaprowadzono absolutyzm i kraj stał się monarchią dziedziczną.

Ikonografia (wybór)

Portrety

Mal. Abraham Wuchters, 1638 r. (Wikimedia Commons)

 

Mal. Karel van Mander III, lata 40. XVII w. (Wikimedia Commons)

  

Malarstwo historyczne

Przy łożu śmierci kanclerza Nielsa Kaasa; 17-letni Chrystian otrzymuje od umierającego klucze do skarbca z regaliami (1594), mal. Carl Bloch, 1880 r. (Wikimedia Commons) 

Koronacja Chrystiana IV (1596), mal. Otto Bache, 1887 r. (Wikimedia Commons)

 

Chrystian IV na pokładzie „Trefoldigheden”; ranny król stoi przy maszcie okrętu flagowego w czasie bitwy morskiej w Zatoce Kilońskiej (Kolberger Heide; 1644), mal. Wilhelm Marstrand, 1864–1866 r. (Wikimedia Commons)

 

Bibliografia

Jespersen Leon, Christian 4. na stronie danmarkshistorien.dk.

Heiberg Steffen, Eller Povl: Christian 4. [w:] Dansk Biografisk Leksikon, 3. utg., Gyldendal 1979–1984.

Fredericia Julius Albert, Christian IV [w:] Dansk biografisk Lexikon, III. Bd (1889).

Rian Øystein, Christian 4 [w:] Norsk biografisk leksikon, Store norske leksikon.