Powstanie i rozwój Bałtyku

Morze Bałtyckie jest morzem młodym, powstałym około 14 000 lat temu, w wyniku ustąpienia lądolodu skandynawskiego i ruchów izostatycznych towarzyszącym temu procesowi. Dzisiejszy Bałtyk na przemian był słonym morzem i słodkowodnym zamkniętym jeziorem. Nazwy w poszczególnych stadiach pochodzą od charakterystycznego dla danego okresu gatunku skorupiaków. Jeziora Wener, Wetter, Melar i Hjälmaren były zbiornikami wody spływającej z topniejącego lodowca. Środowisko, bogate w wodę, miało duże znaczenie dla warunków życia ludzi. Po wyginięciu dużych zwierząt tundrowych, człowiek stał się zależny także od bogactw morza.

Bałtyckie Jezioro Lodowcowe 12 500–9500 p.n.e.

Było to duże jezioro słodkowodne, powstałe na skutek stopniowego cofania i topienia się lodowca ostatniego zlodowacenia Wisły. Woda była spiętrzona częściowo poprzez otaczający je ląd i częściowo lądolód. Jego ujście stanowił wodospad w Sundzie. Wolna od lodu Szwecja południowa była połączona pomostem lądowym z kontynentem i wyspami brytyjskimi.

Około 9500 p.n.e. Bałtyckie Jezioro Lodowcowe oddzielał od mórz zachodnich jedynie wąski pas terenu w rejonie Billingen. Tam też przepełniająca jezioro woda przedarła się na zachód. W ciągu jednego roku poziom wody obniżył się o 25 m i wyrównał się z poziomem morza zachodniego.

Morze Yoldiowe 9500–8700 p.n.e.

Po spłynięciu słodkiej wody i wyrównaniem poziomu wody do poziomu morza doszło do zmieszania się wody słodkiej z morską. Morze Yoldiowe to okres 9500–8700 p.n.e. Wody mieszały się najpierw poprzez wąską cieśninę w północnej części pasma Hökensås i później przez cieśninę w Närke („Närkessundet”). Woda brachiczna dominowała jednak przez 150–200 lat w środkowym okresie Morza Yoldiowego. W tym czasie do Bałtyku przedostały się słonowodne organizmy, m.in. małż Yoldia arctica.

Jezioro Ancylusowe 8700–8000 p.n.e.

Wznoszenie się terenu spowodowało, że około 8700 p.n.e. połączenie między Morzem Yoldiowym a Morzem Zachodnim stało się coraz płytsze. Słone prądy morskie nie mogły już wdzierać się do Bałtyku i w ten sposób powstało słodkowodne Jezioro Ancylusowe. Jego wody uchodziły do Morza Zachodniego poprzez Göta älv i cieśniny Steinselva/Otteidssundet. Istniała teoria, że ujście stanowiła Svea älv, ale okazała się ona błędna. Wener był zatoką Jeziora Ancylusowego. Poziom wody rósł do około 8300 p.n.e., osiągając poziom o co najmniej 10 m wyższy niż Morza Zachodniego. Następnie poziom wody obniżył się w ciągu 200 lat i około 8000 p.n.e., wyrównując się do poziomu Morza Zachodniego.

Początkowo napływ słonej wody był nieznaczny i sporadyczny, lecz stopniowo Jezioro Ancylusowe (od słodkowodnego ślimaka Ancylus fluviatilis) przekształciło się w Morze Littorinowe. Stadium przejściowe nazywane jest Morze Mastogloia.

Morze Littorinowe 8000–1000 p.n.e.

Jezioro Ancylusowe nie stykało się bezpośrednio z wodą morską i dlatego nie wpływał na nie do czasu wzrost poziomu morza na skutek ocieplania się klimatu i topnienia lodowców arktycznych. W końcu, około 5000 p.n.e., woda morska wdarła się przez Sund. Na początku zasolenie było dość niskie (stadium to nazywa się Morzem Mastogloi). Dopiero po kilkuset latach zasolenie osiągnęło swoje maximum.

Nazwa Morze Littorinowe pochodzi od słonowodnego ślimaka Littorina littorea.

Morze Limnea 1000 p.n.e. do czasów historycznych

Kiedy Morze Littorinowe miało największy zasięg, jego połączenia z Morzem Zachodnim były zdecydowanie głębsze i szersze, przez co większy był poziom zasolenia. Podnoszenie się bloku skandynawskiego trwa nadal, przez co połączenia z Morzem Zachodnim stają się płytsze i węższe, co utrudnia wpływanie słonej wody do Bałtyku i jego zasolenie maleje.

Nazwa pochodzi od słodkowodnego ślimaka Limnea ovata.

Bibliografia