1125–1250 Walka o koronę. Swerkerydzi i Erykidzi

Dynastia Stenkila, która panowała od drugiej połowy XI w., w czasie walk wewnętrznych pomiędzy pretendentami do tronu, wygasła wraz ze śmiercią króla Inge II Młodszego ok. 1125 r. Pretensje do tronu wysunął wówczas książę duński Magnus Nielsen (syn Margarety Fredkulli, córki króla Inge Starszego). Prawdopodobnie został on uznany królem w Götalandzie.

Według potwierdzających się wzajemnie przekazów szwedzkich i duńskich, mieszkańcy Svealandu obrali własnego króla o imieniu Ragnvald i przydomkiem Knaphövde („Okrągłogłowy”). Poczet władców przy Starszym Prawie Västergötlandu (Äldre Västgötalagen) opowiada o nim, że wjechał do Västergötlandu nie biorąc wcześniej zakładników, co gwarantowałoby mu bezpieczeństwo osobiste. Było to pogwałceniem starego zwyczaju i poruszeni tym mieszkańcy Västergötlandu napadli na niego i zabili w pobliżu Karleby ok. 1130 r.

Magnus Nielsen poległ w bitwie pod Fotevik (duń. Fodevig) w Skanii (1134) w walce z duńskim księciem Erykiem Emune. Wówczas jedynym kandydatem do tronu szwedzkiego został Swerker Starszy. O jego pochodzeniu niewiele wiadomo. Prawdobodobnie był członkiem możnowładczego rodu z Östergötlandu. Swerker Starszy wzmocnił swoją pozycję poprzez małżeństwo z wdową po Inge II Młodszym, Ulvhildą.

Wiadomości o Swerkerze Starszym jest niewiele, poza przekazami na temat jego działalności fundacyjnej. Swerker Starszy współpracował z Kościołem i w porozumieniu z arcybiskupem Eskilem z Lund popierał zakładanie klasztorów cystersów. Był fundatorem m.in. klasztoru w Alvastra (1143). Pewne są jego związki z Östergötlandem, gdzie w okolicach Alvastra niedaleko jeziora Wetter miał on swoją główną siedzibę. Tym samym Östergötland, przynajmniej przez pewien okres, zaczął odgrywać centralną rolę w historii Szwecji, podobnie jak wcześniej Uppland i Västergötland.

Ok. 1156 r. Swerker Starszy został zamordowany. List papieski wspomina, że został on zabity przez własnego pazia. Według pocztu władców przy Västgötalagen (Västgötalagens kungalängd) miał on zostać zabity w drodze do kościoła w Tollstad (Västra Tollstads kyrka), gdzie miał uczestniczyć w pasterce. Rzekome miejsce zbrodni, południowe zbocze wzgórza Omberg, zostało upamiętnione wzniesieniem kaplicy, której pozostałości są jeszcze widoczne. Za morderstwem miał stać duński książę Magnus Henriksen, który przez swą matkę był spokrewniony z dynastią Stenkila i na tej podstawie mógł wysunąć pretensję do tronu szwedzkiego.

Śmierć Swerkera Starszego była wstępem do długiej serii walk wewnętrznych i rywalizacji o władzę pomiędzy rodami Swerkerydów i Erykidów. Ich bezpośrednia przyczyna pozostaje niewyjaśniona. „Legenda o św. Eryku” pochodzi z lat 70. XIII w. Według tego przekazu Eryk (Jedvardsson) został obrany królem w Uppsali po śmierci Swerkera Starszego (1156). Eryk według legendy prowadził życie ascetyczne, zgodne i ideałami Kościoła, fundował kościoły, w tym pierwszy kościół arcybiskupów w Uppsali.

Św. Eryk miał kierować wyprawą krzyżową do Finlandii, gdzie miał się udać ze swym zaufanym przyjacielem, biskupem Henrykiem, a którego miała tam następnie spotkać męczeńska śmierć. Efektem wyprawy do Finlandii było założenie podwalin organizacji kościelnej w tym kraju.

Eryk miał zostać zamordowany w Uppsali (Östra Aros) w czasie mszy w kościele przez Magnusa Henriksena. Miało to mieć miejsce 18 maja w 10. roku jego panowania. Także w sferze średniowiecznego ustawodawstwa szwedzkiego postać króla Eryka pozostała wzorem, gdzie odwoływano się do królewskiego prawa św. Eryka (S:te Erik konungs lag). Legenda o św. Eryku została spisana według średniowiecznego hagiograficznego schematu. Współczesne Erykowi źródła są nieliczne i niepewne. Wiadome jest na pewno, że Eryk władał w Västergötlandem ok. 1158 r. Królem określał go następnie jego syn, Knut Eriksson. Jego imię występuję także w najstarszych szwedzkich wykazach władców. Ze źródeł można także wywnioskować, że został on zamordowany. Poza tymi faktami nic więcej pewnego nie można o nim powiedzieć. Już w końcu XII w. św. Eryk był uważany za patrona Szwecji.

Po śmierci Eryka (ok. 1160 r.) jego syn Knut został zmuszony do ucieczki z kraju. Najprawdopodobniej władzę na krótko objął Magnus Henriksen. Szybko jednak jedynym władcą został Karol Sverkersson. W 1167 r. został on zabity przez Knuta Erikssona na wyspie Visingsö. Syn Karola Swerkerssona, Swerker Młodszy był wówczas jeszcze niepełnoletni. Poczet władców przy Västgötalagen wspomina, że został on wywieziony do Danii. Próby braci Karola Swerkerssona odzyskania władzy dla rodu Swerkerydów nie powiodły się.

Knut Eriksson zdołał umocnić swą pozycję. Zmarł on śmiercią naturalną w 1195 lub 1196 r. Jego czasy były pomyślne dla gospodarki. Podjęto na nowo wybijanie monet. Zawarto traktat handlowy z Lubeką. Król Knut Eriksson i jego jarl, Birger Brosa, wysłał poselstwo do Anglii. Knut Eriksson został pochowany w kościele klasztoru w Varnhem.

Birger Brosa („Uśmiechnięty”) pochodził z rodu Folkungów. Pełnił urząd jarla w latach 1174–1202. Zdołał w tym czasie zaprowadzić porządek i spokój w kraju. Jego żona Birgitta była córką króla norweskiego Haralda Gille. Jej pierwszym małżonkiem był Magnus Henriksen.

Po Knucie Erikssonie tron przejął Swerker Młodszy. Odbyło się to bez walk wewnętrznych. Pozwala to wysunąć przypuszczenie, że oba rywalizujące rody musiały wcześniej dojść do porozumienia w tej sprawie. Mogło to oznaczać, że bezdzietny wówczas Swerker Młodszy miałby zostać zastąpiony przez któregoś z nieletnich w chwili śmierci ojca synów Knuta Erikssona. Przemawia za tym także fakt, że jarl Knuta Erikssona, Birger Brosa, zachował swą pozycję przy nowym królu. Swerker Młodszy ożenił się nawet z jego córką. Ze związku tego pochodził syn Swerkera Młodszego, Jan (Johan) Sverkersson.

Na początku XIII w. ponownie wybuchły walki o tron. Syn Knuta Erikssona, Eryk szukał pomocy i otrzymał ją w Norwegii, podczas gdy Swerker Młodszy uzyskał pomoc ze strony Danii. Wojna toczyła się głównie na terenie Västergötlandu, gdzie rozegrały się decydujące bitwy pod Lena (1208) i Gestrilen (1210). Obie bitwy zakończyły się porażką Swerkera Młodszego, który poległ pod Gestrilen.

W związku z bitwą pod Lena (1208) w norweskich sagach (Boglundasagor) znajduje się opowieść o dawnym bogu Odynie. W czasie świąt Bożego Narodzenia do kowala w południowej Norwegii przybył starzec i zażądał podków dla swojego konia. Starzec przedstawił się, jako Odyn w drodze do Szwecji, gdzie rozegrać się miały ważne wydarzenia. „Cztery noce później pod Lena został pobity król Swerker przez króla Eryka”.

Tron w 1208 r. objął Eryk Knutsson, który zmarł w 1216 r. na Visingsö. W chwili śmierci pozostawiał on jedynie córki. Jego syn, późniejszy król Eryk Eriksson („Erik läspe och halte”), urodził się już po śmierci ojca.

W tej sytuacji ród Swerkerydów przejął ponownie władzę poprzez Jana Swerkerssona. Zmarł on w 1222 r. w wieku 21 lat. Z jego śmiercią wygasła dynastia Swerkerydów. Koronę przejął kilkuletni Eryk Eriksson (1222–1250). Tym samym ród Erykidów okazał się zwycięzcą w wieloletniej rywalizacji o władzę.

W 1229 r. wybuchło powstanie pod wodzą Knuta Holmgerssona (Knut Långe) przeciw Erykowi Erikssonowi. Knut Holmgersson był możnym, członkiem rady króla i spokrewnionym dynastią, przez co mógł wysuwać pewne pretensje do tronu. Eryk Eriksson zbiegł do Danii.

Po śmierci Knuta Långe (1234) Eryk Eriksson powrócił i ponownie objął tron. Zmarł bezdzietnie w 1250 r. Pretendentami do tronu byli synowie jego siostry, Ingeborg, ożenionej z Jarlem Birgerem. Urząd jarla stopniowo uzyskał wielkie znaczenie. Pozycję właściwego władcy państwa za czasów Eryka Erikssona zdobył sobie jarl Ulf. Najprawdopodobniej w związku z jego śmiercią, król Eryk Eriksson powołał na ten urząd swego szwagra, Birgera.

Bibliografia

Andersson Ingvar, Dzieje Szwecji (Warszawa: PIW 1967).

Boken om Sveriges historia (Stockholm: Forum 1999).

Den Svenska Historien. Band 2 Från Birger Jarl till Kalmarunionen (Stockholm: Bonnier 1992).

Kersten Adam, Historia Szwecji (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1973).

Ljungqvist Charpentier Fredrik, Den långa medeltiden. De nordiska ländernas historia från folkvandringstid till reformation (Stockholm: Dialogos 2015).

Rosén Jerker, Svensk historia. Tiden före 1718 (Lund: Esselte Studium, 4:e uppl. 1978).

Åberg Alf, Vår svenska historia (Stockholm: Natur och kultur 1978).